Czarnkowski Mikołaj (Mikołaj z Czarnkowa), najwyższy sędzia poznański, niewątpliwie przedstawiciel możnego rodu wielkopolskiego Nałęczów, przyszedł na świat gdzieś w drugiej połowie XIV stulecia. Wskazuje na to jego działalność publiczna jako sędziego poznańskiego w l. 1403–1416. W czasie pobytu Jagiełły w Wielkopolsce spotykamy Cz-go przy królu, o czym świadczą dokumenty, na których Cz. występuje jako świadek. Rycerz cieszyć się musiał pełnym zaufaniem króla; jemu m. in. powierzył Olgierdowicz załatwienie sprawy przejęcia twierdzy i miasta Wałcza z rąk panów pruskich w r. 1406. W okresie wielkiej wojny walczył pod Grunwaldem, prawdopodobnie w chorągwi krewniaka Sędziwoja z Ostroroga, wojewody poznańskiego, jako »senior capitaneus in hoc vexillo«, a później na Pomorzu w czasie walk o Nowe. Z polecenia króla brał w grudniu r. 1410 udział w rokowaniach z Zakonem w delegacji polsko-litewskiej pod przewodnictwem księcia Witołda; nazwisko Cz-go widnieje też na akcie pokoju toruńskiego z 1 II 1411. Po skończonej wojnie wrócił do swego urzędu sędziowskiego, dopiero w grudniu r. 1412 otrzymał od króla misję przejęcia zamków w Nowej Marchii, zastawionych Jagielle przez wielkiego mistrza krzyżackiego; w roku następnym posłował razem z wojewodą kaliskim Maciejem z Wąsoszy do w. mistrza celem skłonienia Zakonu do wypełnienia zobowiązań toruńskiego pokoju. Poza Wielkopolską wystąpił Cz. w Horodle na akcie unii polsko-litewskiej z 2 X 1413.
Pierwszą połowę r. 1414 spędził wielmoża przy królu, brał udział w kwietniowym zjeździe brzeskim, gdzie główny przedmiot narad stanowiły sprawy krzyżackie; od połowy roku spotykamy sędziego stale w Wielkopolsce zajętego sprawami sądowymi, wynikającymi z pełnionego urzędu. Ostatni raz wystąpił Cz. w aktach z 22 VI 1416; brak go na rokach sądowych już w sierpniu tegoż roku, a w styczniu r. 1417 urząd najwyższego sędziego poznańskiego pełni Mikołaj Błociszewski.
Jak przedstawiały się stosunki rodzinne Cz-go, nic pewnego powiedzieć nie można. Występujący w tym czasie panowie z Czarnkowa są z całą pewnością spokrewnieni z Mikołajem, lecz nie wiadomo w jakim stopniu.
Kod. Wp. III, V; Acta capit. I, II; Arch. Kom. Hist. III; Cod. ep. XV, II; Cod. Vit.; Akta Unii; Kod. Lit. wyd. E. Raczyński.
Karol Piotrowicz